Przywołanie kategorii sacrum w tytule projektu "Temat sakralny w podhalańskim malarstwie na szkle" ma swoje oczywiste konsekwencje. Wskazuje na pewną perspektywę myślenia o zjawiskach religii, religijności, świętości. Tworzyli ją w pierwszych dekadach XX wieku religioznawcy tacy jak Rudolf Otto, Gerardus van der Leeuw, Geo Widengren, Mircea Eliade. Pojęcie sacrum bierzemy z prac Eliadego, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli tego myślenia. Fenomenologia religii, bo o niej oczywiście tu mowa, przyjmuje kilka mocnych założeń, które trzeba przypomnieć, bo mają one znaczenie dla kształtu naszej prezentacji.
Po pierwsze - zjawisko religijne jest źródłowe i fundamentalne dla człowieka i jako takie nie może być adekwatnie pojęte poprzez wywodzenie go lub odwołanie do funkcji biorących się z innych źródeł.
Po wtóre - oczywistość doświadczenia religijnego wynika z spotkania i przeżycia w świecie, w którym żyjemy tego, co "całkiem inne", "pełne mocy", "niesamowite", hierofanii zjawiającej żywą obecność transcendencji. Każda rzecz, zjawisko, aktywność może mieć hierofaniczny wymiar. Decyduje o tym każdorazowo kultura kształtowana przez czas i miejsce, historię i społeczną przestrzeń.
Po trzecie wreszcie - pomimo całego bogactwa i ogromnej różnorodności form religijnego istnienia, które kultura kreuje, zapisuje i pozwala napotkać, wszystkie w pewnym istotnym wymiarze są równoważne. W tym mianowicie, który traktuje o oczywistości spotkania z tym, co sakralne (mocne, inne, niesamowite, zachwycające i groźne zarazem) i o przemianie istnienia z tego spotkania się biorącej. Różnice są niezmiernie istotne i niezbywalne, religie żyją w swych osobnościach. Nie zmienia to faktu, że każda z nich we wszelkich swych przejawach stanowi odpowiedź na dane nam przeżycie, doświadczenie obecności sacrum. Ten wspólny mianownik umożliwia porównanie archaicznego i współczesnego, ludowego i elitarnego, odległego i bliskiego.
Przyjęcie perspektywy fenomenologicznej, w tym wymiarze, który zajmuje się zjawiskami w szeroki sposób powiązanymi z religią, świętością, transcendencją przy badaniu historii podhalańskiego malarstwa na szkle uzasadnia i zachęca do spotkań fenomenów zdawałoby się bardzo odległych. XIX - wiecznego produktu manufaktur śląskich, morawskich, słowackich, austriackich nabywanego przez górali na jarmarkach, odpustach, od domokrążców, stanowiącego ważny pragmatycznie element wyposażenia chłopskiego domu. I współczesnego obrazu na szkle wykonanego przez indywidualnego artystę, tradycyjna techniką. Dzieła sztuki zaspokajającego wyrafinowany estetyczny smak świadomego i już nie ludowego odbiorcy. W centrum zawsze, bowiem jest relacja z obrazem na szkle, relacja poświadczająca spotkanie z sacrum.
Prezentacja nasza gromadzi trzy zbiory obrazów będące wyborem z kolekcji Muzeum Tatrzańskiego i z prac współczesnych artystek Anieli Stanek i Zofii Forteckiej. Każdy opatrzony jest rozmową o malarstwie na szkle, z wiodącym pytaniem o obecność sacrum w tej sztuce tak mocno związanej z Podtatrzem. O historii i różnorakich kształtach wciąż żywej obecności tego niezwykłego "czegoś", które może zjawić pomalowane szkło, pięknie mówią Anna Kozak, Aniela Stanek i Zofia Fortecka. To są opowieści o duchowych praktykach możliwych dzięki tej zdawałoby się "łatwej i naiwnej" sztuce. O tym, że czas, uwaga i namysł im poświęcone przynoszą zdumiewające profity. Trzeba zatem patrzeć na te obrazy i słuchać tych lekcji i tak otwierać się na to, co "całkiem inne".
Anna Kozak - starszy kustosz i kierownik działu etnograficznego Muzeum Tatrzańskiego im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, absolwentka Katedry Etnografii Słowian Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Podyplomowego Studium Muzeologicznego przy Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego, przewodnik tatrzański.
Autorka i współautorka scenariuszy wystaw muzealnych - stałych i czasowych, przewodników po etnograficznych filiach Muzeum Tatrzańskiego, artykułów na temat jego ludoznawczych kolekcji, a także współczesnej twórczości artystycznej mieszkańców Podtatrza.
Aniela Stanek urodziła się i mieszka w Chochołowie. Pochodzi z ważnej dla Chochołowa rodziny Koisów. Absolwentka Technikum Ekonomicznego w Zakopanem. Przez lata pracowała w rodzinnym gospodarstwie i prowadziła we własnym domu historyczny już niestety bar. Jej mąż był przewodnikiem tatrzańskim. Malować na szkle zaczęła późno. Jest samoukiem, samorodnym talentem, głęboko związanym z tradycją. Prowadzi własną galerię w rodzinnym domu w Chochołowie i jak sama mówi malarstwo jest jej szczególną działalnością gospodarczą. Prawdziwie współczesna ludowa artystka.
Zofia Fortecka urodziła się w 1934 r. na Krzeptówkach i mieszka tam do dziś.
Związana rodzinnie z wielkimi góralskimi rodami Krzeptowskich i Stopków.
Absolwentka zakopiańskiego gimnazjum i Akademii Rolniczej we Wrocławiu. Przez wiele lat pracowała w Zakopiańskiej Spółdzielni Mleczarskiej, w ostatnich latach jako wiceprezes tej instytucji. Jej mężem był Janusz Fortecki, skoczek, wybitny trener narciarski, działacz sportowy. Ich wspólny dom był i jest miejscem spotkań ludzi niezwykłych, naukowców, artystów, sportowców.
Zofia Fortecka zaczyna malować po przejściu na emeryturę w 1981 r.
Jej twórczość to osobny, oryginalny wymiar malarstwa na szkle. Forma, kompozycja, temat, ideowe przesłanie to wszystko składa się na "nowa tradycję" malarstwo na szkle Zofii Forteckiej.
Bardzo już dziś dorosła pani Zofia jest osobą równie piękną jak jej obrazy.
